ΒΑΡΒΑΡΑ ΡΟΥΣΟΥ
Αντώνης Καρτσάκης,
Το λογοτεχνικό Ηράκλειο του Μεσοπολέμου. Κείμενα, έντυπα, δημιουργοί.
Δήμος Ηρακλείου-Βικελαία Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο 2013
Ο φιλόλογος, δρ. νεοελληνικής φιλολογίας και ακούραστος ερευνητής Αντώνης Καρτσάκης εκδίδει το δεύτερο βιβλίο του με τίτλο Το λογοτεχνικό Ηράκλειο του Μεσοπολέμου. Κείμενα, έντυπα, δημιουργοί. Πρόκειται για μια μελέτη η οποία παρά την τοπική αναφορά στον τίτλο έχει ενδιαφέρον και πέραν των στενών ορίων της πόλης και του νησιού. Αυτό οφείλεται στο πρώτο κύριο προσόν του βιβλίου, το συνδυασμό της λογοτεχνικής ιστορίας του Ηρακλείου στο μεσοπόλεμο με την ευρύτερη λογοτεχνική ιστορία της Ελλάδας την ίδια εποχή.
Η λογοτεχνική εικόνα του Ηρακλείου σκιαγραφείται μέσα από τρεις σημαντικούς παράγοντες: τα έντυπα και τα κείμενά τους, τα πρόσωπα και τους χώρους όπου οι άλλοι δύο παράγοντες κινήθηκαν. Όμως η ικανότητα του ερευνητή να συνδυάζει το ηρακλειώτικο με το ελληνικό, το τοπικού ενδιαφέροντος με το ευρύτερης σημασίας ζήτημα καθιστά το βιβλίο αυτό φιλολογικό εργαλείο τόσο για τον μελετητή τοπικής ιστορίας όσο και για το μελετητή της ελληνικής λογοτεχνίας γενικά. Η μετάβαση από το γενικό στο ειδικό και το αντίστροφο γίνεται με τεχνικότατο τρόπο στο βιβλίο, ούτως ώστε φωτίζονται πολλαπλώς τόσο τα κείμενα όσο και τα πρόσωπα. Η σχέση των περιοδικών/εφημερίδων και των λογοτεχνών του Ηρακλείου με τα τεκταινόμενα στην πρωτεύουσα, με τα κυρίαρχα ή τα νεωτεριστικά λογοτεχνικά ρεύματα αλλά κυρίως με τα ιστορικά συμφραζόμενα δημιουργεί μια ολοκληρωμένη εικόνα.
Παράλληλα οι εμπεριστατωμένες και σύγχρονες βιβλιογραφικές αναφορές συντελούν στον χαρακτηρισμό του βιβλίου ως ερευνητικού εργαλείου αναφοράς. Βέβαια, ο συγγραφέας έμπειρος μελετητής των εντύπων από παλαιότερα γνωρίζει ασφαλώς τους δύσβατους ερευνητικούς δρόμους.
Το πρώτο μέρος του βιβλίου αποτελεί ένα γενικό πλάνο που αποδίδει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, τις χωροχρονικές συνισταμένες και γενικά προλειαίνει το έδαφος για το ειδικότερο δεύτερο μέρος. Σε αυτό περιγράφεται και σχολιάζεται η ύλη και οι συνεργάτες στα δύο κύρια έντυπα του Ηρακλείου, τα Νεοελληνικά Γράμματα και τις Κρητικές σελίδες, που και τα δύο έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην λογοτεχνική και πνευματική κίνηση του τόπου. Στο τελευταίο, τρίτο, μέρος αναδεικνύεται η συνθετική ικανότητα και η επιστημονική οξύνοια του συγγραφέα αφού εκεί περιέχεται η εκτίμηση των περιοδικών του δεύτερου μέρους, ο διάλογός τους με άλλα περιοδικά, κρίνονται οι θέσεις τους περί λογοτεχνίας, τέχνης αλλά και η ιδεολογία τους.
Το δεύτερο κύριο προσόν του βιβλίου αποτελεί σχεδόν το εκ διαμέτρου αντίθετο στοιχείο του πρώτου: η αναγνωσιμότητα του. Εξηγούμαι: ένα τέτοιου είδους έργο, όπως το περιέγραψα παραπάνω, είθισται να έχει θέση στις φιλολογικές βιβλιοθήκες, πανεπιστημιακές και ιδιωτικές. Ωστόσο, η ικανότητα του Καρτσάκη στο χειρισμό του λόγου το κατέστησε ένα ευχάριστο ανάγνωσμα. Αντί για πολύπλοκες και θεωρητικές δαιδαλώδεις αναζητήσεις και δυσνόητες φράσεις που συχνά χαρακτηρίζουν τα επιστημονικά έργα το βιβλίο αυτό συνδυάζει την επιστημονική τεκμηριωμένη έρευνα με την αναγνωστική τέρψη. Η επιτυχία βέβαια οφείλεται στο τάλαντο του δασκάλου που διαθέτει ο συγγραφέας: ως καλός δάσκαλος αφηγείται τα αποτελέσματα της έρευνάς του με τρόπο ελκυστικό.
Οφείλουμε λοιπόν στον Αντώνη Καρτσάκη μια σημαντική φιλολογική και ερευνητική εργασία για το πνευματικό Ηράκλειο γραμμένη με αγάπη περισσή επιμέλεια και με τη σοβαρότητα του ακέραιου μελετητή που συχνά λείπει από τις τέτοιου είδους τοπικού χαρακτήρα μελέτες. Επιπλέον, ως αναγνώστες ας προσεγγίσουμε αυτό το έργο με την αγάπη και την πνευματική φρεσκάδα που ο ίδιος ο συγγραφέας προσέγγισε το υλικό του.
Βαρβάρα Ρούσου
*