«Ίγμα, η Ανατολή », είναι το μυθιστόρημα για παιδιά της χανιώτισσας συγγραφέως Αγγέλας Μάλμου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κέδρος. Ένα μοναδικό έργο που μας μεταφέρει στα προϊστορικά χρόνια, τότε που οι άνθρωποι μέσα από ανυπέρβλητα εμπόδια πάλευαν να βρουν τρόπο για να σταθούν όρθιοι, με όπλα τους τη συντροφικότητα, την αλληλεγγύη και την έγνοια: τον άλλο άνθρωπο, δηλαδή.
Η συνέντευξη δόθηκε στην Χριστίνα Τζομπανάκη.
«Ίγμα, η Ανατολή». Ο τίτλος προϊδεάζει αισιόδοξα τον αναγνώστη, για την αρχή μιας νέας μέρας, για μια νέα αρχή ...
Βρισκόμαστε στο μεταίχμιο των μεγάλων αλλαγών σε σχέση με την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Επέλεξα αυτή ακριβώς την εποχή που τα «ξαδέλφια» μας, οι Νεάντερταλ, παραδίδουν τη σκυτάλη της ανθρώπινης πορείας στη Γη, στο αμέσως επόμενο είδος, στον άμεσο πρόγονό μας το Homo sapiens. Η μεταβίβαση αυτή έγινε με το σκληρότερο τρόπο, σύμφωνα με την άποψη μιας ομάδας επιστημόνων: Οι κατώτεροι πνευματικά Νεάντερταλ αφανίστηκαν από τους εξυπνότερους Homo sapiens με βίαιο τρόπο. Προτίμησα όμως στο μυθιστόρημά μου να ακολουθήσω τη δεύτερη άποψη μιας άλλης μερίδας μελετητών, που λέει ότι οι Νεάντερταλ απορροφήθηκαν από τους εξυπνότερους ανθρώπους με φιλικό τρόπο, με την επιμειξία που συνέβη μεταξύ τους και κράτησε πολλές χιλιετίες. Ως απόδειξη αυτής της δεύτερης άποψης οι επιστήμονες προτάσσουν κάποιες ασθένειες που κληρονομήσαμε και υπήρχαν στο γονιδίωμα των Νεάντερταλ. Για παράδειγμα, ο διαβήτης. Ακολουθώντας λοιπόν τη δεύτερη, την αισιόδοξη άποψη, φυσικά και βρισκόμαστε στη μεγάλη Ανατολή για την Ανθρωπότητα και την εξέλιξή της. Η Ιγμ είναι ο συνδετικός κρίκος των δύο ειδών, συνδέοντας το πριν και το μετά, το παρελθόν και το μέλλον του Ανθρώπου.
Ανοίγοντας το βιβλίο διαβάζουμε: «… ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο όπου κι αν βρίσκεται». Στο μυθιστόρημα αυτό αναζητείται ο άνθρωπος;
Βιώνοντας όλη αυτή τη θλιβερή καθημερινότητα των τελευταίων έξι χρόνων στην Ελλάδα και στον κόσμο ολόκληρο, σκέφτηκα κάποια στιγμή ότι πρέπει να κάνουμε αυτό που γίνεται με τα προγράμματα στο σχολείο. Δηλαδή όταν βάζεις μπροστά ένα πρόγραμμα και κάποια στιγμή αυτό βλέπεις και δεν τραβά, πάει λάθος ή κάτι τέλος πάντων το έχει μπλοκάρει, συνηθίζεται να μαζεύεται η ομάδα και να το συζητά και πάλι από την αρχή για να δει πού έγινε το λάθος, τι έφταιξε κι έχει χάσει το ρυθμό του… Αυτό νομίζω πρέπει να κάνουμε κι εμείς… Η πορεία μας θέλει ανατροφοδότηση. Να την πιάσουμε από την αρχή της. Να αναμοχλεύσουμε αρχέγονες αξίες και ανάγκες, μπας και συνέλθουμε και ξαναβρούμε το μέτρο που χάσαμε…
Ένα μυθιστόρημα για παιδιά από 11 ετών που διαδραματίζεται στα προϊστορικά χρόνια! Ποιο ήταν το κίνητρο για να ταξιδέψετε τα παιδιά τόσο παλιά;
Υπήρχε πάντα η αγάπη γι’ αυτή την εποχή. Από μικρό παιδί ό,τι έπεφτε στο χέρι μου που είχε σχέση με την προϊστορία, με συγκινούσε και με έκανε να ταξιδεύω και να φαντάζομαι πράγματα από το πολύ μακρινό αυτό παρελθόν μας. Έτσι όταν είδα να προστίθεται αυτή η κατηγορία του προϊστορικού μυθιστορήματος για παιδιά κι εφήβους στον ετήσιο διαγωνισμό της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, ήταν σαν να μου άναψε φωτιά. Μέσα σε έναν μήνα γράφτηκε το μυθιστόρημα. Δεν έπαιρνα ανάσα. Ήταν όλα καταγραμμένα χρόνια μέσα μου από την εποχή των ονειροπολήσεών μου. Και βρήκαν τον χρόνο και τον τόπο τους και αποτυπώθηκαν σε ένα κείμενο.
Βραβείο από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά. Μιλήστε μας γι’ αυτήν σας την εμπειρία.
Αυτή ήταν η τρίτη μου βράβευση από τον ίδιο φορέα. Είχε προηγηθεί η πρώτη μου βράβευση του 2005 με ένα θεατρικό μου κείμενο για παιδιά το «Κρητών Θυσία». Αναφέρεται στους Κρήτες, τους τελευταίους υπερασπιστές του Βυζαντίου. Το δεύτερο βραβείο ήλθε την επόμενη χρονιά το 2006 με ένα δεύτερο θεατρικό τη «Λυγερή» . Η Ιστορία διαδραματίζεται στα χρόνια των Ακριτών κατά το 10ο αι. μ.Χ. Δυστυχώς κανένα από τα δύο πρώτα βραβευμένα μου έργα δεν εκδόθηκαν, γιατί το θεατρικό κείμενο δεν είναι εμπορεύσιμο είδος κι έτσι βρίσκονται και τα δύο στο συρτάρι… Για τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά ήμουν πια παλιά γνώριμη. Οι κυρίες χάρηκαν πιο πολύ από μένα, θα έλεγα, που όταν άνοιξαν το φάκελο με το πραγματικό μου όνομα(στέλνουμε τα έργα μας στο διαγωνισμό με ψευδώνυμο) είδαν περί ποίας επρόκειτο, χάρηκαν γιατί είπαν ότι «τώρα επιτέλους -αφού δεν είναι θεατρικό- θα γίνει βιβλίο το κείμενό της»!
Πόσο κοντά στην πραγματική ζωή εκείνων των χρόνων είναι η ζωή της φυλής της Ίγμα;
Κανείς δεν ξέρει πώς ήταν η καθημερινότητα των ανθρώπων εκείνης της τόσο μακρινής εποχής. Δεν έχουμε πολλά ευρήματα, εκτός από μερικά απολιθώματα, εργαλεία χρηστικά και όπλα από πέτρα, καθώς επίσης και τις βραχογραφίες. Συν τοις άλλοις, κάπου διάβασα ότι μόνο τα είδη που ζήσανε ομαδικά εκείνες τις σκληρές εποχές, κατάφεραν κι επιβίωσαν. Ότι δηλαδή οι κανόνες της συμβίωσης και η αλληλεγγύη μεταξύ των μελών της ομάδας προστάτευσε τα μέλη της. Τότε είπα ότι ο άνθρωπος ανά τους αιώνες έζησε σε ομάδες, ανέπτυξε τα προτερήματα και τα ελαττώματά του μέσα σ’ αυτές και κάποιες συμπεριφορές, συνήθειες, ενέργειες δε μένει παρά να είναι ίδιες σε κάθε περίοδο. Έτσι λοιπόν και με αυτή τη σκέψη ως αφετηρία, έπλεξα την καθημερινότητα της φυλής, έχοντας όμως υπόψη μου και τις ελάχιστες πληροφορίες που έχουμε σε σχέση με το τι έτρωγαν, τι κυνηγούσαν, τι εργαλεία χρησιμοποιούσαν. Είχα μπροστά μου και μια εικόνα του περιβάλλοντος του γεωγραφικού, (εκεί κάπου στη Θεσσαλία) καθώς επίσης και το τι κλίμα επικρατούσε την περίοδο εκείνη.
Η Ίγμα είναι μια αντάρτισσα, μια πολυμήχανη μικρή. Υπάρχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία στο βιβλίο;
Υπάρχουν μερικά κομμάτια αυτοβιογραφικά. Ας πούμε ο μεγάλος μάγος της φυλής είναι λιγάκι… ο παππούς μου (ο πατέρας της μητέρας μου), ο οποίος πάντα μ’ έπαιρνε κοντά του και με συμβούλευε κι είχε και ταλέντο εξαιρετικό στην αφήγηση. Και κείνος όταν μου έλεγε ιστορίες -και μου έλεγε πολλές- τις ερμήνευε με την αυξομείωση της φωνής του, με κινήσεις και μορφασμούς. Επίσης η αγάπη για τα ζώα της Ιγμ, είναι και δική μου αγάπη για κείνα και σε κάθε περίοδο της ζωής μου έχω κατοικίδια γύρω μου. Όμως εγώ δεν υπήρξα αντάρτισσα, ούτε και ιδιαίτερα έξυπνη. Η Ιγμ μάλλον είναι για μένα το κορίτσι που θα ’θελα να ήμουνα.
Ο Γκούλι, ο σκύλος - σύντροφός της είναι πρωταγωνιστής - ήρωας στη ζωή της ομάδας ...
Τα χρόνια εκείνα δεν υπήρχαν εξημερωμένα ζώα. Οι προϊστορικοί άνθρωποι δεν είχαν ούτε το χρόνο, ούτε τη διάθεση να τα φέρουν τόσο κοντά τους. Τα ζώα για κείνους τους πρώτους ανθρώπους ήταν τροφή και τίποτα άλλο. Ο Γκούλι από μία σύμπτωση εξημερώθηκε. Ήταν τόσο μοναδικό αυτό το γεγονός που ήταν μοιραίο να πρωταγωνιστήσει και να μονοπωλήσει το ενδιαφέρον και την περιέργεια των ανθρώπων της φυλής. Είναι και προφητική αυτή η σχέση. Η πρώτη σχέση που αναπτύχθηκε μεταξύ ανθρώπων και ζώων ήταν αυτή μεταξύ ανθρώπου και σκύλου. Δεν το γράφει αυτό πουθενά, αλλά έτσι θέλω να πιστεύω ότι έγινε. Μάλιστα ο μάγος λέει σ’ ένα σημείο της αφήγησης : «να δείτε πως ο σκύλος θα γίνει ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου μια μέρα». Ο Γκούλι τελικά φέρνει τη λύση του δράματος στο τέλος της αφήγησης. Ναι, είναι πρωταγωνιστής. Στέκεται εφάμιλλα δίπλα στα ανθρώπινα πρόσωπα του έργου.
Η Ίγμα και οι ταλαίπωροι ξεσπιτωμένοι, μέσα από το στενό και γεμάτο αιχμηρές προεξοχές στενό πέρασμα του βράχου, πέρασαν σε μια νέα ζωή, «έναν άλλο κόσμο…», όπως γράφετε. Τι ήταν αυτό που τους κράτησε «όρθιους»;
Νομίζω ότι το βασικότερο είναι ότι κρατήθηκαν ενωμένοι. Ότι υπήρχε νιάσιμο μεταξύ τους και αλληλεγγύη. Υπήρχε σεβασμός και αγάπη μεταξύ των μελών. Λειτουργούσαν ένας για όλους και όλοι για έναν. Η Ιγμ ήταν διαποτισμένη απ’ αυτή την αρχή και το αποδείκνυε έμπρακτα κάθε στιγμή. Εξάλλου τους ανθρώπους αυτούς τους ένωνε ο φόβος , η πάλη με τα στοιχεία της Φύσης, με τα θεριά γύρω τους, η αγωνία της επιβίωσης. Αυτά όλα τους κράτησαν όρθιους. Τώρα, για το πέρασμα που μου λέτε. Ναι! Και μεταφορικά αλλά και κυριολεκτώντας, οι άνθρωποι αυτοί, εκείνη τη στιγμή πέρασαν σε έναν άλλο κόσμο. Περνώντας από τις αιχμηρές προεξοχές μιας καθημερινότητας που τους ταλαιπώρησε, βρίσκουν επιτέλους την ήρεμη κοιλάδα της νέας τους ζωής.
Υπάρχει σκέψη η Ίγμα να μεγαλώσει, να ενηλικιωθεί, ώστε να έχουμε τη συνέχεια στη ζωή της σ’ ένα νέο σας μυθιστόρημα;
Υπάρχει μια σκέψη.. . Ναι, αφήνουμε την Ιγμ μόλις δώδεκα χρόνων. Έχουμε λοιπόν περιθώριο να τη μεγαλώσουμε. Δύσκολο μου φαίνεται πάντως. Για σκεφτείτε τι παραμέτρους πρέπει να σκεφτούμε που θ’ αναπτυχθούν σε πολλά επίπεδα μεταξύ δύο φυλών, τις οποίες χωρίζει μία πολιτισμική άβυσσος. Για να καταλάβετε, σκεφτείτε κατ’ αναλογία με κείνους εκεί (Νεάντερταλ - Χόμο Σάπιενς) να φιλοξενηθούν Αβοριγίνες από απομακρυσμένα νησάκια της Αυστραλίας, στο Παρίσι για παράδειγμα… Τι θα μπορούσε να γίνει! Δύσκολο το θέμα… Να δούμε!
Η Αγγέλα Μάλμου γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Βόλο, αλλά στα χρόνια της εφηβείας της εγκαταστάθηκε με την οικογένειά της στα Χανιά, τον τόπο καταγωγής της. Σπούδασε Προσχολική Αγωγή και ειδικεύτηκε στην εκπαίδευση των παιδιών με ειδικές ανάγκες. Συνέχισε τις σπουδές της στο Τμήμα Μεσαιωνικών και Νεότερων Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής. Στα χρόνια που ακολούθησαν απέκτησε master στην Παιδική Λογοτεχνία από το τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης. Υπηρέτησε στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση ως νηπιαγωγός και για εννέα χρόνια ήταν σχολική σύμβουλος Π.Α. Δυτικής Κρήτης.
Το 2005 τιμήθηκε με έπαινο από τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για τα προγράμματα φιλαναγνωσίας που εφάρμοσε κατά καιρούς στα σχολεία και τον ίδιο χρόνο βραβεύτηκε από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά με το βραβείο θεατρικού έργου για παιδιά για το κείμενό της «Κρητών θυσία». Την επόμενη χρονιά βραβεύτηκε και πάλι με το ίδιο βραβείο από τον ίδιο φορέα για το θεατρικό της έργο «Λυγερή». Το 2012, συμμετέχοντας για τρίτη φορά στο διαγωνισμό της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, στην κατηγορία του μυθιστορήματος με θέμα τη ζωή των προϊστορικών ανθρώπων, βραβεύεται για την Ίγμα της, με αθλοθέτη εκδοτικό οίκο τον ΚΕΔΡΟ. Κείμενά της, πεζά και έμμετρα, έχουν δημοσιευτεί σε ανθολογίες, εφημερίδες και περιοδικά, ενώ θεατρικά έργα της έχουν ανέβει από διάφορες θεατρικές ομάδες. Παράλληλα ασχολείται με τη ζωγραφική και την αγιογραφία. Με την ιδιότητα της εικονογράφου έχει κάνει τις ζωγραφιές σε τρία παιδικά βιβλία. H Ίγμα, η Ανατολή είναι το πρώτο της κείμενο που γίνεται βιβλίο.